Jevrejska zajednica u Sarajevu jedna je od najstarijih na evropskom kontinentu i potiče još iz vremena nastanka osmanskog Sarajeva, dakle iz 15. vijeka kada Sarajevo naseljavaju protjerani španski Jevreji Sefardi, dok se, austrougarskom okupacijom u Sarajevo doseljavaju i Aškenazi. 1940. Sarajevo je brojalo 60.000 stanovnika od kojih je svaki peti stanovnik bio je Jevrej. Holokaust ali i rat 1992-1995 su sarajevske Jevreje sveli na manjinu od nekoliko stotina ljudi. No zajednica je još uvijek vitalna i daje značajan doprinos glavnom gradu BiH. Povodom praznika svjetla Hanuke, Preokret razgovara sa hazanom sarajevske zajednice Igorom Bencionom Kožemjakinom.
- Poštovani hazane Kožemjakin, uz čestitke za praznik svjetla, Hanuku – Chag urim sameach, postavili bismo jedno standardno, ali opet uvijek zanimljivo pitanje, a to je stanje jevrejske zajednice u Sarajevu danas. Koliko članova broji, koliko je integrisana u život grada, šta su njeni izazovi, a šta problemi?
Prije svega iskrena zahvala na čestitci povodom nastupajućeg praznika u moje lično ali i u ime oko osam stotina pripadnika bh Jevrejske zajednice. Većina bh Jevreja danas živi u Sarajevu (oko šest stotina duša) ali pored sarajevske Jevrejske opštine u BiH egzistira još pet opština i to u: Banja Luci, Tuzli, Zenici, Mostaru i Doboju. Neke od opština u svom članstvu imaju i porodice koje žive u drugim gradovima kao što su Brčko ili Teslić ali se one naslanjaju na bliže im Jevrejske opštine pa tako recimo članovi koji žive u Brčkom gravitiraju Tuzli a članovi iz Teslića su članovi dobojske Jevrejske opštine. Jevrejska opština Sarajevo kao najbrojnija i najbolje organizovana čini okosnicu jevrejskog života u BiH i ujedno je jedina koja ima aktivnu sinagogu čiji kongreganti redovno posjećuju vjerske službe i obrede. Sarajevski Jevreji su danas dobro integrisani u bosanskohercegovačko društvo unatoč činjenici da je naše političko uređenje zasnovano na konstitutivnosti tri naroda te kao takvo ne ostavlja mogućnost razvoja građanske svijesti koja je ipak podređena etniji. Tu se takođe krije opasnost od asimilacije svih onih koji se ne mogu svrstati u tri unaprijed definisana “tora”. Kao i ostale crkve i vjerske zajednice i Jevrejska zajednica se suočava sa brojnim izazovima.
Iako Jevrejska zajednica u BiH nema stalnog rezidentnog rabina to pretjerano ne utiče na učestalost i provodbu vjerskih obreda.
Posebno bih istakao problem ne vraćanja oduzete imovine u procesu nacionalizacije kao i činjenicu da je naša zemlja jedina bivša socijalistička zemlja koja se još nije uhvatila u koštac sa rješavanjem ovog izuzetno važnog pitanja ljudskih prava.
Nadalje, zbog malog broja učenika Jevreja nije moguće organizovati vjeronaučnu nastavu kroz javne škole ali se zajednica trudi da djeci omogući pohađanje tzv. “nedeljne škole” u kojoj jevrejska djeca stiču znanja iz vjerske poduke i na taj način uče o svojoj religiji, običajima i tradiciji. Ukratko, većinu problema koje imaju i ostali građani, dijele njihovi sugrađani jevrejske vjere.
ČITAJTE JOŠ: DENIS ŠVRAKIĆ: Kratko razmišljanje o genocidu, njegovim negatorima, Handkeu i švedskoj Kraljevskoj akademiji
- Nekada je jevrejska zajednica činila gotovo petinu stanovništva Sarajeva, no nakon Holokausta je taj broj sveden na nekolicinu preživjelih porodica. Kada se sagleda jevrejski materijalni i kulturni doprinos razvoju grada Sarajeva, imate li nekada osjećaj da se taj doprinos dovoljnono ne vrednuje, da su Jevreji zaboravljeni?
Evidentne demografske promjene grada su svakako narušile način života kojim je Sarajevo nekada živjelo ali Jevrejska opština Sarajevo se trudi da u svojim mogućnostima održi način zajedničkog života sa sugrađanima, pripadnicima drugih religija i etničkih grupa sa kojima dijeli životni prostor.
Sarajevski Jevreji će Hanuku dočekati u aškenaskoj sinagogi gdje će nakon večernje službe biti upriličena dječija priredba sa kratkim igrokazom i hanukalnim pjesmama te tradicionalno paljenje prve svijećice. Praznik traje osam dana a svaki novi dan se pali po jedna dodatna svijeća.
Istakao bih i problem govora mržnje, posebno na društvenim mrežama gdje se često nesuglasice između Palestinaca i Izraelaca reflektuju u izlijevima antisemitizma i mržnje prema pripadnicima Jevrejske zajednice, na sreću, još uvijek bez antisemitskih incidenata. Isto tako, ponekad zaista stičem dojam da se doprinos Jevreja uopšte a napose Jevrejske zajednice ne vrednuje dovoljno, bar ne u onoj mjeri u kojoj su Jevreji doprinosili razvoju ovog grada.
Ipak, određeni broj institucija ali i kulturnih radnika predano njeguje baštinu bosanskohercegovačkih Jevreja i njihov doprinos razvoju bosanskohercegovačkog društva na polju privrede, kulture, muzike, sporta i sl. Čak je i Kuća sevdaha jedno posebno mjesto izdvojila stvaralaštvu Flory Jagode, istaknute interpretatorke i kompozitora sefardskih romansi. Želim da vjerujem, mada me stvarnost počesto demantuje da naši sugrađani zaista cijene doprinos njihovih sugrađana Jevreja razvoju ovog našeg zajedničkog grada.
ČITAJTE JOŠ: TEKST KOJI JE BALKAN OSTAVIO BEZ DAHA! Edin Zubčević: Ja, zlatni ljiljan
- Jevrejska zajednica u Sarajevu nema svoga stanog rabina, da li će se taj problem uskoro riješiti? Koliko ljudi se okupi na molitvi na Šabat? Vi ste hazan, koliko se ta titula razlikuje od rabinske?
Iako Jevrejska zajednica u BiH nema stalnog rezidentnog rabina to pretjerano ne utiče na učestalost i provodbu vjerskih obreda. Naravno da je odsustvo rezidentnog rabina svojevrsni hendikep ali se trudimo da u odsustvu Dr Eliezera Pape, rabina Jevrejske zajednice Bosne i Hercegovine provodimo sve vjerske obrede i vjenicima obezbjedimo svu potrebnu duhovnu pomoć.
Istakao bih i problem govora mržnje, posebno na društvenim mrežama gdje se često nesuglasice između Palestinaca i Izraelaca reflektuju u izlijevima antisemitizma i mržnje prema pripadnicima Jevrejske zajednice, na sreću, još uvijek bez antisemitskih incidenata.
Jevrejska opština Sarajevo u tu svrhu ima i vjersku komisiju “Cadik Danon” a sve obrede predvodi hazan uz pomoć ostatka kongregacije. Inače, hazan za razliku od rabina nema mogućnost donošenja sudskih odluka odnosno rješenja pitanja jevrejskog prava. U svim drugim obrednim stvarima kao i u pitanjima vjerske poduke hazan praktično ima funkciju rabina. Vjerujem i iskreno se nadam da ću uz Božiju pomoć i mentorstvo ham-ribi Eliezera nastaviti svoju vjersku naobrazbu te da će BiH konačno u skorom periodu imati i rezidentalnog rabina.
- Antisemitizam je nažalost problem sa kojim se susrećemo u cijeloj Evropi, šta kažu vaši podaci u antisemitizmu na području bivše Jugoslavije, kako se on manifetuje i u kojim sve oblicima po vašim saznanjima i iskustvu kao starješine jevrejske zajednice?
Nažalost, svjedoci smo porasta antisemitizma širom svijeta što nije mimoišlo ni ova naša područja. Na teritoriju bivše Jugoslavije je primjetan konstantan porast antisemitizma, najviše u formi govora mržnje ali se u posljednje vrijeme bilježe i određeni antisemitski incidenti. Najčešće se radi o uvredljivim grafitima. U posljednje vrijeme su učestala i skrnavljenja grobalja i spomen ploča. Istorijski revizionizam zasigurno doprinosi ovom fenomenu.
ČITAJTE JOŠ: KAD JE NOVINARSTVO BILO “SEDMA SILA”: Desa Trevisan, žena od koje su strepeli političari
- Nastupa Hanuka, veliki jevrejski praznik posvećen ponovnom posvećenju jevrejskog hrama u vrijeme Makabejaca, kako se on proslavlja u Sarajevu u Vašoj zajednici?
U nedelju, 22. 12. 2019. Jevreji širom svijeta dočekuju Hanuku, osmodnevni praznik svjetlosti. Ovim praznikom se sjećamo i obilježavamo ponovno osvećenje jerusalimskog Hrama 165. godine p.n.e. kada je mala grupa Mekabejaca predvođenih Judom makabejskim, nakon revolta i ustanka nad jelinskim okupatorima i “domaćim izdajnicima” konačno oslobodila Hram i u njega vratila službu Gospodu. Sarajevski Jevreji će Hanuku dočekati u aškenaskoj sinagogi gdje će nakon večernje službe biti upriličena dječija priredba sa kratkim igrokazom i hanukalnim pjesmama te tradicionalno paljenje prve svijećice. Praznik traje osam dana a svaki novi dan se pali po jedna dodatna svijeća.
Razgovarao: Vuk Bačanović, Foto: Vikipedija, lične fotografije hazana Kožemjakina
Pingback: INTERVJU, ELIEZER PAPO: Otpao je smokvin list, koji je prikrivao činjenicu da je EU zapravo Četvrti Rajh -