INTERVJU, ISTORIČAR MILAN RADANOVIĆ: Teze o ulozi bosanskog “pokreta otpora” u Drugom svetskom ratu su besmislene

Dominantni ideološki mejnstrim u eks jugoslovenskim zemljama od devedesetih na ovamo zasnovan je na vrlo banalno smišljenom, ali prijemčivom, istorijskom revizionizmu. Svaki od nacionalističkih narativa se formira na način da upravo svoju etničku zajednicu predstavi najvećom žrtvom “bezbožnog komunizma”, a sve druge onima koji su u njemu imali najviše probitaka, pa se tako govorilo o srbo-komunizmu, hrvatskom dikatoru Titu, Srbima koji su imali previše privilegija, Bošnjacima koji su najviše propatili pod srpskom udbaškom čizmom… Kako bismo raspetljali ovaj začarani čvor besmislenih tvrdnji s kojima smo neprestano bobmardovani razgovarali smo sa jednim od najkompetentnijih istoričara razdoblja Drugog svjetskog rata na području bivše Jugoslavije, Milana Radanovića, autora kultne knjige “Kazna i zločin” o zločinima kolaboratorskih trupa na tlu Srbije, koji trenutno radi u Arhivu Srba Hrvatske u Zagrebu.

Gospodine Radanoviću, prije nekoliko dana je obilježena još jedna godišnjica strijeljanja Draže Mihailovića i opet su ponovljene tvrdnje o neshvaćenosti njegove pozicije, o tome da je on samo taktizirao, da je nastojao pobijediti komunizam, da je, zapravo, težio demokratskoj Jugoslaviji po svaku cijenu, ali su ga nesretne okolnosti koštale misije i života. Pri tome se o zločinima za koje je odgovoran ili ne govori, ili se nastoje relativizovati na način da se uspoređuju sa represijom partizana u samome ratu, a naročito komunističkih vlasti poslije rata. Čitalac koji nema vremena da čita ogromnu istorijsku dokumentaciju će na ovo, uglavnom, sleći ramenima i reći “pa dobro”, svi su činili zločine…

Tačno je da su sve sukobljene strane u ratu a tlu Jugoslavije činile zločine, kako domaće tako i snage okupatora. Međutim, samo jedna strana u paralelnom oslobodilačkom i građanskom ratu od početka do kraja kontinuirano se borila protiv fašističkog i nacističkog okupatora. Dakle, samo jedan pokret se dosljedno borio protiv onih koji su okupirali i rasparčali zemlju, sproveli ili omogućili genocid, izvršili najveću pljačku i razaranja u istoriji jugoslovenskih zemalja, izložili patnji milione ljudi te nametnuli dotad neviđeno abnormalno stanje.

VUK BAČANOVIĆ: U odbranu partizana, a protiv bjedništva narednika Smita

Naravno, riječ je o partizanskoj NOVJ. Sve ostale domaće snage kolaborirale su s okupatorom, što se odnosi i na Mihailovićevu JVuO. Među domaćim antipartizanskim snagama postoje bitne razlike. Ustaški pokret je formirao državu čiji glavni cilj je bio eliminacija srpskog stanovništva. Da bi to sproveli ustaše su morali organizovati genocid. S druge strane, glavni cilj Mihailovićevog pokreta bio je restauracija predratnog državnog, ekonomskog i društvenog poretka u kome bi srpski nacionalisti dominirali još izraženije nego u predratnoj državi.

U tom smislu Mihailovićev pokret je sproveo nekoliko operacija eliminacije nesrpskog stanovništva s područja koja su bila pod kontrolom JVuO u dijelovima Jugoslavije pod italijanskom okupacijom. Italijani, za razliku od Nijemaca, nisu bili netolerantni prema etnički motivisanom nasilju koje su četnici sprovodili nad Muslimanima i onim Hrvatima koji su podržavali partizane. Najzamašnija takva operacija „čišćenja“, koju je naredila Vrhovna komanda JVuO, bila je vojna operacija u srezovima Priboj, Pljevlja, Čajniče i dijelovima fočanskog i višegradskog sreza, februara 1943.

Tokom i neposredno nakon ove operacije, tačnije, od 5. do 25. februara 1943, snage pod Mihailovićevom komandom ubile su, prema mojim istraživanjima, između 5.000 i 6.000 muslimanskih civila na navedenom području, napose na području pribojskog i pljevaljskog sreza. Sva muslimanska sela u ova dva sreza su spaljena i opljačkana i u svim selima izvršeni su masovni zločini. Velika većina ubijenih bili su žene, djeca i starci. U mnogim selima oko polovine ubijenih bila su djeca. Istrebljene su čitave porodice. Mislim da neću pretjerati ako kažem da je to najstrašniji zločin srpskog nacionalizma. Sačuvana su naređenja nekih komandanata JVuO koji su tokom ove operacije zapovijedali jedinicama na terenu, u kojima se izričito naređuje ubijanje svih Muslimana, uključujući žene i djecu.

Mihailović je bio obaviješten da je rezultat operacije bilo masovno ubijanje hiljada žena i djece te uništavanje velikog broja naselja. Budući da ništa nije preduzeo da sankcioniše zapovjednike brigada, bataljona i četa odgovornih za ovo nasilje, to ga pred sudom istorije čini odgovornim za ove zločine. Prethodni zločini Muslimanske milicije na području čajničkog sreza i Bukovice (najzapadniji dio pljevaljskog sreza) nisu i ne mogu biti opravdanje za ovu planiranu masovnu kampanju terora koja je za cilj imala eliminaciju svih Muslimana na širokom području.

Tako sveobuhvatno sprovedena operacija, koja je rezultirala ubijanjem svih onih koji nisu uspjeli izbjeći i uništavanjem svih muslimanskih naselja na širokom području, nije mogla biti sprovedena bez odobrenja komandanta JVuO. Jednostavno, nema logike za tako nešto, uprkos tome što je Mihailović u prvom naređenju za sprovođenje operacije naveo da jedinicama pod njegovom komandom zabranjuje ubijanje muslimanskih žena i djece. Rezultat operacije u svom totalitetu upozorava da su akti poput tog naređenja možda pisani kako bi se obmanuo sud istorije. U tom smislu, više je nego indikativno što Mihailović nije kaznio bilo kog oficira ili vojnika za zločine izvršene tokom februarske operacije.

Mihailović je najodgovorniji za plimu terora koja je od jeseni 1943. do kraja ljeta 1944. zahvatila područja Srbije pod kontrolom JVuO. Intenziviranje terora nad partizanskim simpatizerima u Srbiji rezultat je nekoliko Mihailovićevih naređenja, napose onih s kraja 1943, u kojima Mihailović zahtijeva energičnu borbu protiv partizana, nemilosrdno uništavanje njihovih saradnika i simpatizera iz redova civilnog stanovništva i prijeti kažnjavanjem oficira koji ne pokažu dovoljno zalaganja u toj borbi. Od tada pa do kraja rata Mihailović nije izdavao slična naređenja kojima bi zahtijevao nemilosrdno uništavanje saradnika okupatora. U jednom takvom naređenju od 12. novembra 1943.

INTERVJU MUSTAFE BUSULADŽIĆA SA JERUSALIMSKIM MUFTIJOM IZ 1942: “Hitler je veliki prijatelj muslimana”

Mihailović izričito kaže: „Uništavajte sve njihove [partizanske] simpatizere i jatake bez milosti. Kada ne budu imali simpatizere, [partizani] neće moći ni da postoje.“ Istovremeno, krajem novembra 1943, Mihailovićevi komandanti na terenu su potpisali nekoliko sporazuma o primirju s predstavnicima njemačkog okupatora čime im je omogućeno nesmetano kretanje u 24 sreza u Srbiji u cilju što efikasnije eliminacije partizanskog pokreta. Nakon sklapanja sporazuma o primirju, usledio je do tada najintenzivniji talas terora JVuO nad partizanskim pristalicama u Srbiji. Iz istog razdoblja, tačnije od 18. novembra 1943, potiče jedna Mihailovićeva radio depeša upućena Momčilu Đujiću, koju je presrela služba Komande 2. oklopne armije Wehrmachta, o čemu je obavijestila Komandu Armijske grupe F: „Radio naređenje D. M. Đujiću da još više nego do sada ratuje s njemačkim Wehrmachtom protiv komunista, jer su oni izdali srpsku stvar. On sam ne može tako postupiti zbog stava naroda.“

 Međutim, stravična „čišćenja“ Muslimana u zapadnom Sandžaku početkom 1943. i teror nad partizanskim pristalicama u Srbiji od kraja 1943. do povlačenja JVuO iz Srbije, nisu najveći krimen Draže Mihailovića i njegove JVuO. Upravo angažman JVuO na njemačkoj strani tokom Bitke za Srbiju i tokom njihovog zajedničkog proboja u Bosnu, u jesen 1944, i tokom narednog angažmana protiv NOVJ u Bosni, bez konfrontacije s Nemcima od kraja oktobra 1944. do kraja okupacije, čini validnim rijetko isticani zaključak u istoriografiji: snage JVuO su bile od veće koristi njemačkom okupatoru nego oružane snage kvislinške vlade, budući da je JVuO bila kapilarno organizovana, brojčano zastupljenija, vojno kvalitetnija i organizovana na mnogo većem prostoru od SDS i SDK.

Jedan od najomiljenijih argumenata revizionista jeste narativ o “čuvanju naroda”. Kolaboratori su zapravo bili “odgovorni” i čuvali narod uzaludne pogibije, dok su komunisti na prvo mjesto stavili revoluciju i nisu žalili ogromne gubitke naroda. Čine se usporedbe sa francuskim, belgijskim, holandskim pokretom otpora…

U međuvremenu je narativ o „čuvanju naroda“, naročito na tlu NDH, postao vrlo prisutan i raširen među raznim antikomunističkim ljubiteljima istorije, prije svega zahvaljujući modernim sredstvima komunikacije i propagande. Pritom se zaboravlja koji je bio glavni cilj ustaškog pokreta i ustaške države i zašto ustaše nisu uspjele da sprovedu taj cilj. Mit o „čuvanju naroda“ ima za cilj da opravda kolaboraciju bosanskih četnika s njemačkim okupatorom i, napose, s ustaškom NDH te razne oblike kolaboracije ravnogorskih četnika s njemačkim okupatorom u Srbiji, od legalizacije ravnogoraca krajem 1941. do vojne kolaboracije JVuO s njemačkim Wehrmachtom tokom Bitke za Srbiju 1944.

Kolaboracija dalmatinskih, hercegovačkih i crnogorskih četnika s italijanskim okupatorom u tim krugovima smatra se potpuno opravdanom i nimalo sramnom ili spornom jer Italijani, navodno, nisu vršili zločine nad Srbima već su, zapravo, spašavali Srbe od ustaša. Pritom se namjerno zaboravlja da su snage italijanskog okupatora itekako vršile masovne zločine nad srpskim civilima u Gorskom kotaru, dijelovima Korduna i u Lici, te da su vršili teror nad onim Srbima u sjevernoj Dalmaciji i istočnoj Hercegovini koji su bili partizanski simpatizeri, kao što se zaboravlja masovnost zločina italijanskog okupatora nad pravoslavnim stanovništvom u Crnoj Gori tokom cijelog perioda okupacije, naročito tokom 1941. Italijani jesu umanjili intenzitet i masovnost ustaških zločina nad Srbima, ali tek onda kada su ovi zločini dosegli izrazitu masovnost i obuhvatili većinu srpskih naselja i tek onda kada su se Italijani uplašili odgovora ugroženog srpskog naroda na ustaške zločine.

Dakle, glavni razlog zbog koga su Italijani pokušali obuzdati ustaše bio je strah od razvoja ustanka i dominacije komunista u ustaničkom pokretu. Kada je ustanički pokret postao činjenica koju je nemoguće ignorisati, Italijani su sve učinili da dođe do rascijepa u tom pokretu. Zbog toga su podržali i naoružali četnike jer im je glavni cilj bio da oslabe partizane.

ELIS BEKTAŠ: Most i pisanje povijesti eksplozivom

Četnici na italijanskoj okupacionoj teritoriji u NDH su znali da bez pomoći okupatora nikad neće moći potisnuti ili uništiti partizane, zbog čega su odustali od sukoba s NDH kao italijanskom saveznicom. Dakle, četnici su na tom području uništenje partizana pretpostavili borbi protiv NDH i okupatora. Dugoročno gledano, to je bio i razlog četničke stagnacije i potonje propasti na navedenim područjima.

Srpske mase u južnoj Lici, zapadnoj Bosni, sjevernoj Dalmaciji i istočnoj Hercegovini kada su vidjele da se četnici ne bore protiv oružanih snaga NDH počeli su se okretati od četnika i pružati sve veću podršku partizanima. Čak i u istočnoj Hercegovini, gdje su partizani u proljeće 1942. izvršili niz ratnih zločina nad četničkim pristalicama, četnici od sredine 1943. značajno gube na podršci. Ova pojava je dodatno došla do izražaja kada su navedena područja okupirali Nijemci, budući da su lokalni četnici samo zamijenili tutore. Vrlo aktivna vojna kolaboracija s Nijemcima, koji su bili daleko manje obzirni prema lokalnim Srbima od Italijana, definitivno je značila osipanje podrške četnicima među Srbima u južnim dijelovima NDH.

Ustaška vlast i njemački okupator su sredinom 1942. sklopili niz sporazuma s četničkim odredima u sjevernoj, centralnoj i istočnoj Bosni. Područja pod kontrolom četničkih odreda koji su sklopili navedene sporazume privremeno su ostala pošteđena terora NDH i njemačkog okupatora. Međutim, to ne znači da bi lokalni Srbi bili pošteđeni istrebljenja ili masovnih zločina da ustaše nisu bili spriječeni u svojoj osnovnoj namjeri. Ustaše do kraja rata nisu odustajale od sprovođenja masovnih zločina nad Srbima. Glavni razlog zašto ustaše nisu uspjele u namjeri eliminacije srpskog naroda iz NDH jeste otpor koji je oružanoj sili NDH prižila NOVJ. Da nije bilo snažnog otpora partizana i kontinuiranih napada NOVJ na ustaške garnizone, ustaše bi se prije ili kasnije ustremile na srpska naselja pod četničkom kontrolom.

O tome svjedoče zločini ustaša nad srpskim stanovništvom u bosanskoj Posavini krajem 1944. i početkom 1945. kada su ustaše izvršili masovne zločine nad srpskim civilima u pročetničkim selima oko Modriče, Bosanskog Šamca i Odžaka. Nedavno sam završio istraživanje o stradanju stanovništva srpskih sela u istočnom dijelu Banije tokom 1944. U nekim tamošnjim srpskim selima postojala je kolaboracionistička četnička milicija koja je bila lojalna NDH. Međutim, to nije spriječilo ustaše da u ljeto 1944. napadnu ta sela, masakriraju ili interniraju u Jasenovac lokalno stanovništvo, uključujući i četnike i članove njihovih porodica, iako lokalni četnici nisu bili u bilo kakvom konfliktu s ustašama.

Isto tako, kolaboracija bosanskih, ličkih i hercegovačkih četnika s njemačkim okupatorom nije spriječila zločine snaga Wehrmachta i Waffen-SS nad lokalnim Srbima. To je naročito došlo do izražaja u istočnoj Bosni u proljeće 1944. kada su pripadnici 13. SS divizije „Handžar“ masakrirali velik broj srpskih seljaka, uključujući velik broj žena i djece, te spalili na desetine srpskih sela. Četnici su mirno posmatrali ove zločine. Svaki masovni zločin njemačkih snaga nad Srbima na navedenim područjima dovodio je do osipanja podrške lokalnih Srba prema četnicima kao njemačkim saveznicima.

Aktivnosti pripadnika 13. SS divizije „Handžar“ demantuju revizionistički narativ o „borbi protiv četnika“ kao glavnom motivu za odlazak muslimanskih mladića u Waffen-SS. Primarni zadatak te divizije bila je borba protiv partizana. Borbi između četnika i 13. SS divizije „Handžar“ naprosto nije bilo. Naprotiv, zabilježeni su primjeri njihove saradnje. Sekundarni zadatak ove divizije bio je teror nad stanovništvom koje pomaže partizane.

To je dovelo do masakriranja velikog broja srpskih civila u zapadnom Sremu od strane ove divizije, iako tamo nije bilo nikakvih prethodnih zločina četnika nad Muslimanima, niti je u Sremu uopšte bilo četnika i Muslimana. Pripadnici ove divizije nisu prezali ni od masovnog terora nad muslimanskim selima koja su podržavala partizane, napose nad stanovništvom Srebrenika i okoline.

Također je jedan od argumenata koji često možemo čuti i taj da se pokret Draže Mihailovića ne može izjednačavati sa ustašama, počevši od heterogenosti raznih četničkih grupa pa do same ideologije. I dobro, tu zaista ima argumenata koji govore da se ne mogu izjednačavati, no nisu li ustaše malo nezgodno mjerilo da se kao naročita vrlina ističe da se baš i nije kao oni? 

Već sam napomenuo da postoje bitne razlike između ustaškog i četničkog pokreta na tlu okupirane Jugoslavije. Ustaše nastaju kao fašistički i rasistički ideološki pokret, za razliku od četnika koji nisu bili ideološki fašisti niti su bili antisemiti. Ustaše su uz pomoć fašističke Italije i nacističke Njemačke osnovale državu koja je usvojila rasističke zakone što je omogućilo sprovođenje genocida nad Jevrejima i Romima, po uzoru na nacističku Njemačku. Eliminacija Srba bila je suština ustaške politike od prvih dana postojanja ustaške države pa do samog kraja rata, o čemu svjedoči kontinuirano postojanje koncentracionih logora namijenjenih masovnom ubijanju srpskog stanovništva.

Takođe je riječ o jasnoj i nesumnjivoj politici genocida od koje ustaški režim nije odustajao do kraja rata. Četnici, iako nisu bili ideološki fašisti, vrlo brzo, ponegdje već krajem 1941, usvojili su fašističku kulturu nasilja. Etnički motivisani masakri, ubijanja cijelih porodica, likvidacije žena i djece, uništavanje cijelih naselja – zločini su karakteristični za fašističku kulturu nasilja. Međutim, ovakvi zločini četnika, kada je riječ o zločinima nad nesrpskim stanovništvom, nerijetko su, iako ne uvijek, bili reakcija na prethodne zločine ustaša nad srpskim civilima.

VUK BAČANOVIĆ: Ideologija Dimitrija Busuladžića

Ustaški zločini nad Srbima su bili unaprijed planirani i masovno su sprovođeni prije bilo kakvog ustanka. Naravno, to ne može biti opravdanje za masovne zločine četnika nad nesrpskim civilima jer su u tim zločinima najčešće stradali civili koji nisu bili učesnici prethodnih zločina nad Srbima. Nema opravdanja za zločine iz etničke mržnje jer u takvih zločinima po pravilu najviše stradaju nevini. S druge strane, za razliku od ustaša, četnički pokret je u pojedinim dijelovima Jugoslavije, napose u Srbiji, u pojedinim razdobljima rata, bio antiokupaciono orijentisan.

Pokret generala Mihailovića jeste nastao kao antiokupacioni pokret. Mihailović je najodgovorniji što njegov pokret nije bio dosljedan u borbi protiv okupatora. Većina pripadnika njegovog pokreta nisu počinili ratne zločine, što se nikako ne može reći za većinu ustaša. Ova činjenica kao i antiokupaciono raspoloženje kod mnogih običnih pripadnika i dijela oficira JVuO bile su presudne u politici partizanskog rukovodstva prema četnicima. Tokom cijelog rata četnički dezerteri, pod uslovom da nisu počinili zločine, bili su dobrodošli u partizanske redove. Isto se odnosilo i na pripadnike Domobranstva NDH i Muslimanske milicije, ali nikad na ustaše.

Ali onda to pogoduje i ustaškim revizionistima, te će nekako pokušavati da svoj projekat nekako razdvoje od Pavelića, stvarajući teze o “divljim ustašama”, kao, tobože izgrednicima u odnosu na ustašku politiku, ili da se odgovornost rimokatoličke crkve nastoji u potpunosti zaobići, pri čemu Alojzije Stepinac postaje spasilac Srba i Jevreja, dočim i letimičan pregled rimokatoličke štampe u Kraljevini Jugoslaviji govori da je upravo ona ideološki pripremila mase na fašizam i Holokaust… doslovno prave nas budalama…

Genocid nad Srbima u NDH predstavlja zločin ekstremnog hrvatskog nacionalizma. Nijedan zločin u istoriji jugoslovenskih zemalja po obimu i strahotama ne može se porediti s ovim zločinom. Taj zločin svima nama, bez obzira kog smo etničkog porijekla, uvijek treba biti podsjećanje kolike čudovišne razmjere je nacionalizam u stanju doseći, iako vjerujem da se nikad ništa slično ustaškom genocidu neće ponoviti na našim prostorima. Mit o „divljim ustašama“ predstavlja samo loš pokušaj banalizovanja genocida NDH nad Srbima tokom prve ratne godine.

Kada je riječ o moralnoj i istorijskoj odgovornosti Rimokatoličke crkve U NDH, ponoviću nešto što sam nedavno kazao u jednom intervjuu.  Rimokatolička crkva u NDH do kraja rata nije mijenjala afirmativan odnos prema ustaškoj državi, uprkos tome što je politika ustaškog režima nesumnjivo štetila interesima hrvatskog naroda. Da je Rimokatolička crkva u NDH bila antinacionalistička, ili makar nenacionalistička, pogotovo da je bila antifašistička, a nažalost nije, ustaški režim bi mnogo lakše bio osujećen u svojim glavnim namjerava, a one su bile nesumnjivo zločinačke i anticivilizacijske, imajući u vidu ogroman društveni uticaj i snagu Crkve.

Jedan od takvih nedavnih primjera pravljenja budalama jeste i knjiga britanskog istoričara Marka Atile Hoarea, koji je pronacističke muslimanske kolaboracioniste u Sarajevu proglasio ni manje vi više nego “drugim pokretom otpora” nacizmu uz NOB, te doslovno utvrdio da je prelazak tog “pokreta otpora” u partizane ključan za uspjeh NOB-a u BiH, a da se to desilo samo zbog toga što su se isti razočarali u naciste zbog prebliskih odnosa sa Dražom Mihailovićem. Šta je cilj ovakvih teza? Možda to ovakvi autori ne govore otvoreno, ali ćemo se, na kraju, suočiti da one ne vode nigdje drugo nego potpunoj rehabilitaciji nacizma. 

Britanski istraživači i slavni posjetioci Balkana i jugoslovenskih zemalja prečesto su u zadnjih 150 godina pokazivali naklonost prema samo jednom našem narodu. Marko Atila Hoare je, izgleda, vjeran ovim tradicijama. Njegovu naklonost prema bošnjačkom narodu, koji je tokom rata devedesetih zaista najviše i najčešće bio izložen stradanju, koja je sasvim legitimna, treba razgraničiti od njegovog prihvatanja nekih ideoloških interpretacija Drugog svjetskog rata koje plasira bošnjački nacionalizam.

VEDRAN FILIPOVIĆ: Hoare, sveta krava bošnjačkih nacionalista

Odavno je konstatovano da je bosansko ratište bilo ključno za razvoj oružanih snaga partizanskog pokreta. Najznačajnije bitke koje NOVJ vodila 1942. i 1943. vođene su u Bosni i Hercegovini. Vrhovni štab NOVJ je od sredine 1942. do sredine 1944. najčešće boravio na području Bosne i Hercegovine. Međutim, svega toga ne bi bilo da partizanski pokret nije imao masovnu podršku među Srbima u Bosanskoj krajini.

Upravo je ta podrška bila ključna za uspjeh Narodnooslobodilačkog pokreta u Bosni, ali i šire. Srpski seljaci u Bosanskoj krajini su od početka ustanka masovno i ustrajno pristali uz partizanski odnosno komunistički pokret koji je, između ostalog, bio zasnovan na ideji bratstva među jugoslovenskim narodima. Za tu podršku stanovništvo Bosanske krajine je platilo ogromnu cijenu, veću nego staovništvo bilo kog regiona u Bosni ili Jugoslaviji. Zbog toga su teze Marka Atile Hoarea aistorične i besmislene.

To, naravno, ne daje za pravo srpskim nacionalistima, koji su zapravo najčešće pročetnički nastrojeni, da projektuju recentne nacionalističke omraze i stereotipe u realnost Drugog svjetskog rata kako bi etnizirali (posrbili) partizansku borbu. Krajiški i drugi srpski partizani u Bosni nisu rušili džamije niti su vršili etničko čišćenje, a svakog Muslimana i Hrvata koji bi im se pridružio dočekali su kao brata. Oni koji ćute o zločinima srpskog nacionalizma u Bosni devedesetih, neka ćute i o krajiškim partizanima.

Da li su ovakvi pokušaju revizionizma na evropskoj periferiji, zapravo, odraz daleko dubljih procesa u “dubokoj državi” evropske desnice. Ako se prisjetimo teorija Ernsta Noltea o “evropskom građanskom ratu”, koji je već produbljivanje teze o “dva totalitarizma”, griješim li kada kažem da su naši sitni revizionizmi, zapravo, samo parčići u većoj slagalici?

Krajnja i najdublja posljedica nenaučne revizije prošlosti istorije Drugog svjetskog rata, istorije fašizma i istorije socijalizma, jeste upravo fašizacija dijela društva i, u nešto benignijoj formi, normalizacija fašističkih tradicija. To vidimo na primjerima mnogih evropskih društava, od Italije do Ukrajine, gdje bujaju desni ekstremizam i rasizam. Primjer Ukrajine je najeklatantniji. Ukrajinsko društvo od 2014, odnosno od političkog puča koji su sproveli ekstremni nacionalisti i liberali, talac je desnog ekstremizma.

Ukrajina je država u kojoj su naoružane fašističke organizacije, uključujići i notorne neonaciste, inkorporirane u legalne bezbjednosne, vojne i policijske strukture, a njihovi lideri su postali državni funkcioneri. Primjer Ukrajine opominjući je za sva evropska društva.

Ono što je ohrabrujuće za nas koji živimo na razvalinama Jugoslavije jeste to što još uvijek nemamo organizovan rasistički pokret kakav postoji u većini zapadnoevropskih zemalja i zemalja bivšeg socijalističkog bloka. Zbog toga uvijek treba ukazivati na opasnosti antimigrantske retorike i prakse koja je u zadnje vrijeme sve prisutnija u našim društvima. U više evropskih društava pokazalo se da je antimigrantska histerija plodno tlo za razvoj rasističkih i ekstremno desnih pokreta.

U tom smislu, potpuno si u pravu kad kažeš da su naši revizionizmi dio veće ideološke slagalice.

I šta, na kraju, hoće ta slagalica?

Ta slagalica hoće da nas uvjeri da kapitalizam nema alternativu, da su komunisti najveći zločinci i da su ideje socijalne pravde, klasne borbe i bratstva među narodima odavno na smetlištu istorije.

Razgovarao: Vuk Bačanović (Preokret)
Foto: Portal Novosti