Ideja da se u Beogradu, na dnu Nemanjine ulice , ispred Stare željezničke stanice, podigne kolos-spomenik velikom županu Stefanu Nemanji, rodonačelniku svetorodne loze i dinastije Nemanjića, u monaštvu i svetaštvu narečenom kao Sveti Simeon Mirotočivi, izazvala je kritičke reakcije javnosti.
Irinej Bački i basta
Optužio je Emir Kusturica Gorana Markovića da nije hrišćanin jer mu je projekat spomenika ružan i neprimjeren za dno Nemanjine ulice―ostavljam na stranu Kusturičin pismeni gnjev što je gosp. Marković ostario i što se udebljao. A u nedjelju, 13. IX o. g., na stranicama Politike, Gospodin Irenej, vladika bački, svojim autoritetom člana Sinoda SPC i uglednog episkopa očito je uznastojao da zapečati svaku raspravu o ideji za podizanje spomenika, odnosno da kaže: Spomenik će se praviti prema ruskom projektu, na mjestu gdje se hoće, i basta.
Pri tome, Gospodin Irenej se nije pozivao na crkvene kanone niti na filozofiju ikone koju je formulisao još Sv. Jovan Damaskin (u. 749). Ne, ništa od toga, baš ništa!
Umjesto o prototipu i ikoni i kako se odraz prototipov može graditi i na koji način, Gospodin Irenej se raspisao o autošovinizmu vatrenije od Zorana Ćirjakovića, o psećim grobljima vatrenije od Matije Bećkovića, o Drugoj Srbiji vatrenije od Mila Lompara i Andreja Fajgelja, o navodnim prenemanjićkim srpskim dinastijama ponesenije od Jovana Deretića.
To me sve vraća u 1906. godinu. Te je godine, jednom tipično srpskom, banalnom i nepotrebnom, smrću o kojoj se neće detaljnije raspravljati u ovom tekstu, preminuo Stevan Sremac, pisac, historičar i javni radnik.
U spomen Stevanu Sremcu
Sremac je bio politički konzervativac i istinski pravoslavac u javnom životu, ali je u svojoj umjetnosti―o kojoj je Skerlić promašio tako skerlićevski, isto kao i o Disu i Isidori Sekulićevoj―bio ultramoderan i ravan Englezu Sternu i Rusu Gogolju, kako je lijepo pokazala, još osamdesetih godina prošlog vijeka, počivša Ana Radin, jedna velika, i zato zaboravljena, intelektualka.
Skerlić je Sremcu napisao nekrolog pun neosnovanih tvrdnji ali koji je odredio Sremčevu književnu fortunu do Ane Radin; hrvatski klasik Moderne Matoš napisao je istom čovjeku nekrolog-dubokouman esej u kome je najavio interpretaciju Ane Radin.
Na jednom mjestu, Matoš piše kako je silno poštovao Sremčev srbijanizam i njegovu pravoslavnost, njegov otklon prema pseudoliberalizmu koji je kod nas uvijek bio kopija velikih nacionalizama, njemačkog i francuskog. Sremčevu iskrenu vjeru u Boga onako kako se u njega vjeruje u krilu Istočne Crkve.
Matoša se posebno dojmila Sremčeva principijelna opozicija nečijoj inicijativi da se podigne bista ili Stefanu Nemanji-Sv. Simeonu Mirotočivom ili Sv. Savi Nemanjiću―više se ne sjećam tačno kome, ali to nije važno za tezu ovog zapisa. Sremac je vikao i pisao: „Ne u Šokce! Našim svecima se ne dižu kumiri, nego se živopišu ikone!“. Očekivalo bi se da Gospodin Irenej dijeli mišljenje Stevana Sremca. Ali, avaj! I zato u zapisu jednog člana Sv. Sinoda SPC nema ni pomena prototipu, obrazu kao odrazu prototipa i sličnim stvarima.
Predimenzionalni kumir
Jer dobro zna Gospodin Irenej da je takav spomenik kakav je zamišljen BLASFEMIJA. Ako ne ikonom ili freskom, Sv. Simeonu Mirotočivom počast se mogla odati podizanjem veleljepne crkve. Ovako njemu se diže predimenzionirani kumir, u estetici koja toliko upadno podsjeća na obnovu one petrinske kvazipravoslavne umjetnosti u carskoj Rusiji (1725-1917) kada je Ruska crkva bila svedena na popečiteljstvo carevo i kada su se u nju uvukli toliki nanosi katoličke post-tridentinske protivreformacijske ideologije.
Veli Gospodin Irenej kako će se predivno spojiti u vizuri spomenik Sv. Simeona Mirotočivog sa Hramom Sv. Save Nemanjića. Ali zaboravljaju Njihovo Visokopraosvjaštenstvo da je Beograd na vodi čiji je produžetak zamišljeni ruso-katolički spomenik definitivno ubio vizuru Hrama koja je, zaista, nekad bila veličanstvena kada bi se čovjek približavao Beogradu sa sremske strane.
Ono što su generacije željele i za šta su davale svoje crno ispod nokta uništila je vlada koju Gospodin Irenej krajnje nepravoslavno obožava. Kada sam bio gimnazijalac, govorilo se o Gospodinu Ireneju kao o velikom intelektualcu, religioznom filozofu prve vrste.
On, sa žaljenjem moram to napisati, završava svoju karijeru kao zavladičeni odslik gosp. Dragana J. Vučićevića.
Arhijereji Srpske pravoslavne crkve imali su u svojoj historiji svakakvih transformacija, ali Gospodin-Irenejeva je bez premca. A bjelovidno je i da je Goran Marković daleko dosljedniji hrišćanin i od Emira Kusturice i od Gospodina Ireneja, vladike bačkog. Hrišćanin ravan Stevanu Sremcu.
Piše: Nenad Filipović za Preokret
Ilustracija: Preokret
Markovićev problem sa spomenikom je u tome što je spomenik isuviše srpski, te se ni na koji način ne može uklopiti u željeni jugoslovenski kvazikosmopolitski kontekst. Kao i sa promenom imena ulica, još jednom oni, koji u svakoj kritici Beograda vide velikosrpski nacionalizam i mešanje u unutrašnje stvari suverenih zemalja, pokušavaju da nametnu Beogradu ulogu jugoslovenske prestonice, koja nema pravo da suvereno odlučuje o svojim unutrašnjim stvarima, pa čak ni o imenima ulica i spomenicima (spomenik Alijevu ne smeta, zar ne?).