Početkom Velikog rata austrougarske vlasti zabranile su rad fudbalskih klubova na prostoru Dvojne monarhije, pa su ti klubovi uglavnom nekoliko godina životarili, tajno se sastajući kako bi odigrali poneku revijalnu utakmicu. Međutim, kako se nazirao kraj rata, tako su predratni fudbalski kolektivi, oslobođeni ratnih mjera bečke vlasti, započeli pripreme za svoju obnovu.
Proglašenjem Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1. decembra 1918. godine, započet je proces kojim će se u sljedeće dvije do tri godine obnoviti gotovo svi predratni klubovi s prostora nekadašnje Habsburške Monarhije, a kojima je 1914. zabranjen rad. Uporedo će doći do obnove fudbalskih klubova u Srbiji koji su uslijed ratnih prilika prisiljeni na zamrznuće.
Međutim, kao što sam u prethodnom dijelu ovog feljtona istakao, inherentna političnost i identitarnost, kao elementarni dio fudbalske igre na slovenskom jugu nije iščeznula, već je samo pretočena u novi državni okvir. Tako je, na primjer, SK “Velika Srbija” – osnovan u Beogradu 1913. godine od strane odmetnutog dijela rukovodstva onog drugog beogradskog velikana toga doba, BSK-a, 1919. godine preimenovan u SK “Jugoslavija”.
Valja reći da se inicijalni raskol između dijelova BSK-ove uprave iz kojeg će nastati “Velika Srbija” desio povodom klupske odluke da beogradski plavi otputuju u Austrougarsku na prijateljski meč protiv splitskog Hajduka. Dakle, sami nastanak kluba nacionalističkog imena kakav je “Velika Srbija” predstavljao je odraz inherentno političkih i nacionalromantičarskih težnji njegovih osnivača, da bi naposljetku i njegovo kasnije preimenovanje u SK “Jugoslavija” slikovito odražavalo metamorfozu i preobličenje tih istih, velikosrpskih težnji u integralno jugoslovenstvo kao nagovještaj predstojećih pretenzija Beograda da zaista postane kohezivni faktor i glavni grad svih jugoslovenskih građana i naroda ili, kako se tada govorilo, plemena.
Sličan primjer jugoslovenskog preobraženja imali smo i u slučaju jednog kluba sa hrvatskim etnopartikularističkim predznakom iz Bosne i Hercegovine. Naime, u prostorijama Hrvatskog kulturnog društva “Hrvoje” iz Mostara, 1905. godine osnovan je “Đački sportski klub” koji će svoju postojanost nastaviti 1912. godine pod imenom “Gimnazijalni nogomentni klub Zrinjski”, a čiju tradiciju danas baštini bosanskohergovački premijerligaš HŠK “Zrinjski”.
Preteča višestrukog šampiona moderne BiH tokom zadnjih dana Prvog svjetskog rata stopila se sa HROŠK-om te postala ŠK “Hercegovac”, da bi iste godine kada je u prijestolnici klupsko ime “Jugoslavija” zamijenilo dotadašnju “Veliku Srbiju”, “Hercegovac” bio preimenovan u “Jugoslavenski športski klub” (JŠK), čime je odbacio etnopartikularističke klupske motive, prihvaćajajući jugoslovenstvo kao svoj identitarni aksiom.
Prelomni trenutak u razvoju fudbala u novonastaloj Kraljevini SHS zbio se u aprilu 1919. godine, kada je u zagrebačkoj kafani „Medulić“ održana osnivačka skupština Jugoslavenskog nogometnog saveza. Čak ni ovaj događaj nema precizno utvrđen datum, jer u zapisniku piše „13. travanj“, na zgradi kafane mramorna ploča upućuje na 14., a u Enciklopediji JNS-a navodi se 15. april.
Zanimljivo je da se, po najavama, umjesto utemeljenja JNS-a očekivalo osnivanje Hrvatskog nogometnog saveza. „Netko je očito intervenirao da se najprije osnuje JNS, a onda HNS, iz tzv. ‘patriotskih razloga’…“, konstatuje novinar Zvone Mornar 1992. godine u Monografiji Hrvatskog nogometnog saveza. Treba, ipak, vjerovati zvaničnom zapisniku i za dan osnivanja JNS-a uzimati 13. april, budući da je taj datum baštinio i poslijeratni Fudbalski savez Jugoslavije sve do raspada SFRJ. Na prvom skupu na sve funkcije postavljeni su dužnosnici iz Zagreba na čelu sa prvim predsjednikom Hinkom Würthom i generalnim sekretarom dr. Franom Šukljem. Priznata su fudbalska pravila koja je preveo dr. Milovan Zoričić. Prof. Franjo Bučar predviđen je za državnog predstavnika u FIFA-i, a za selektora reprezentacije imenovan je Veljko Ugrinić. Tek na Drugoj skupštini, koja je održana 15. februara 1920. godine, u izvršne organe Saveza birani su predstavnici svih pet podsaveza: Beogradskog, Zagrebačkog, Ljubljanskog, Sarajevskog i Splitskog. JNS je u članstvo FIFA-e bio primljen najprije sa statusom privremenog člana 4. maja 1921., a stalni član je postao 20. maja 1923. godine.
Prema istraživanjima Nebojše Jakovljevića, autora kapitalne monografije „Fudbalska takmičenja Južnih Slovena 1871-1941.“, JNS je 31. maja imao samo četrnaest članova. Uz zagrebačke klubove “Građanskog”, “HAŠK-a”, “Concordije”, “Ilirije”, “Croatije”, “Šparte”, “Slavije” i “Slavena”, inicijalni članovi saveza bili su još “Panonija” i “Segesta” iz Siska, “Srpski sportski klub” iz Sremske Mitrovice, “Dobojski športski klub” kao jedini bosanskohercegovački predstavnik, te beogradski klubovi “Jugoslavija” i “BSK”.
Brojno stanje mijenjalo se iz godine u godinu, tako da je 1920., kako navodi Enciklopedija fizičke kulture, u zemlji bilo 112 registrovanih klubova. Jedni klubovi su se gasili, drugi osnivali, sve u direktnoj zavisnosti od političkih prilika u Kraljevini. Mnogi su se vraćali i svojim korijenima, pa su, slijedeći tu liniju, 1921. godine u Sarajevu dva značajna kluba promijenila ime: “Hrvatski ŠK” postao je “Sarajevski amaterski ŠK” (SAŠK), a “Srpski sportski klub”, pod rukovodstvom dr. Feodora Lukača, idejnog tvorca SSK-a o kojem je bilo riječi u prošlom dijelu ovog feljtona, postao je “SK Slavija”. Godinu dana kasnije “JŠK” iz Mostara odbacio je jugoslovenski predznak te se ponovo preimenovao u “HŠK Zrinjski“. Istodobno se u Zagrebu Hrvatski športski klub Slavija, koji je osnovan koncem 1918. kao režimska ekspozitura, ujedinio sa Ilirijom i Tipografijom te postao etnonacionalno obojeni HŠK “Zvonimir”.
Pored etnonacionalne i integralno jugoslovenske identitarne političnosti kao pokretača fudbalskih prilika, uloga radničkog pokreta u fiskulturi predstavljala je bitnu značajku još s početka dvadesetog vijeka. Tako se u prvim godinama Kraljevine osnovalo mnoštvo fudbalskih klubova sa radničkim predznakom, kao što su “Radnički” Niš (1923.), “Velež” Mostar (1922.), “Radnički” Beograd (1920.), “Borac” Banja Luka (1926.), “Radnički” Kragujevac (1923.), sarajevski “Željezničar” (1921.) te danas zaboravljeni RŠK “Gorki” iz Tuzle, koji je dobio svoje ime po sovjetskom piscu i utemeljitelju socrealizma, Maksimu Gorkom.
Oni su zajedno sačinjavali takozvani radnički blok fudbalskih klubova, pridruživši se starijim klubovima iste provenijencije iz predjugoslovenskog perioda, poput RNK “Splita” kojeg su 1912. godine osnovali lučki radnici. Međutim, djelovanje klubova s radničkim predznakom otežano je nakon 29. decembra 1920. godine, kada je regent Aleksandar Karađorđević donio “Obznanu” kojom je zabranio rad Komunističke partije. Zanimljiv uvid u odnos tadašnje vlasti prema radničkim klubovima daje nam odlomak iz prve objavljene monografije o “Veležu”, a kojeg je prenio Branko Tomić u svojoj studiji „Fudbalska riznica bosanskohercegovačkog nogometa“. U njoj stoji:
„Inicijatori za osnivanje kluba sastali su se na jednoj poljani kod Sjevernog logora, gdje su ranije trenirali igrači RŠK “Omladina” i mahalski klubovi. Drugovi su posjedali kod jedne drače koja je pružala oskudan hlad, jer je sunce nemilosrdno peklo i pržilo. Pročitana su pravila i obavljeno je potpisivanje ispod unaprijed pripremljenog teksta.
Bilo je to 26. juna 1922. godine i istog dana su pravila predana vlastima na odobrenje. Ono što je partijska organizacija grada Mostara predviđala, to se i ostvarilo. Naime, sreski načelnik iz Mostara, odmah po prijemu pravila za novi klub, stavio je u zadatak šefu policije da provjeri ‘lojalnost’ svih potpisnika pravila i predlagača kluba sa posebnim upozorenjem ‘da ne pripadaju Komunističkoj partiji Jugoslavije’ ili da nisu ranije hapšeni zbog komunizma. Istovremeno je činovnicima postavljen zadatak ‘da pomno’ prouče pravila i da nas prate u stopu. To je trajalo sedmicama.“
Prvo državno prvenstvo u novonastaloj Kraljevini igrano je, po kup sistemu, u sezoni 1922-23. Titulu šampiona ponio je “Građanski”, nakon što je u finalu savladao sarajevski “SAŠK” poslije dva meča, dok je treće mjesto zauzela “Jugoslavija”. Iduće godine “Jugoslavija” je slavila nad “Hajdukom” u finalnom dvomeču i time donijela prvu titulu prvaka države u Beograd. Tri godine kasnije po prvi puta je uveden ligaški sistem koji je doživio inauguralnu sezonu sa šest timova koji su prethodno osvojili podsavezne lige.
No, budući da je fudbal gotovo uvijek odraz širih društvenih zbivanja, ubrzo će doći do prvih, žešćih sukoba na relaciji Beograd-Zagreb, sukoba koji će do temelja poljujati fudbalsku jugosferu te biti osnovni i sveprožimajući motiv fudbala u Kraljevini.
No, o tome u idućem nastavku…
Piše: Denis Švrakić Foto: Vikipedia